بررسی پیامدهای کالبدی – فضایی بازگشایی ایستگاه های مترو در محدوده های پیرامون و الگوی طرح های ساماندهی محدوده های مربوطه- نمونه موردی: ایستگاه های قلهک و علم وصنعت

امروزه کلان شهرهای ایران به ویژه پایتخت دچار مشکلات جدی شده اند. ترافیک، آلودگی هوا، رشد کالبدی-فضایی نامطلوب و .... از اساسی ترین مسائل کلان شهرها بالاخص کلان شهر تهران می باشد. در دهه های اخیر جهت مقابله با این مشکلات توسعه حمل و نقل عمومی به ویژه حمل و نقل ریلی در اولویت های مدیریت و برنامه ریزی شهر تهران قرار گرفته است به طوری که 15 سال از بهره برداری سامانه ریلی (مترو) در تهران می گذرد و مدیریت شهری در پی ایجاد خطوط و ایستگاه های جدید و بهره برداری کامل از این سامانه است. سامانه مترو می تواند در توسعه کالبدی-فضایی شهر نقش فعالی را بازی کند به طوری که الگوی ساختار، سازمان و فرم توسعه شهری را از طریق تاثیرگذاری بر محدوده های بلافصل خطوط و ایستگاه های مترو، هدایت و هدفمند سازد. اگر این پتانسیل در برنامه ریزی و مدیریت شهری مورد توجه قرار نگیرد تاثیرات منفی حمل و نقل(شلوغی، آلودگی بصری و تداخل های حرکتی) بر محیط شهری تحمیل خواهد شد. در این پژوهش به دنبال پاسخ این پرسش هستیم که آیا ملاحظات مربوط به هماهنگی میان حمل و نقل ریلی و توسعه کالبدی-فضایی در طرح ها و برنامه های شهری مورد ملاحظه قرار گرفته است؟ جهت حصول نتیجه، ابتدا پتاسیل ایستگاه-های مترو در ایجاد تغییرات کالبدی-فضایی محدوده های پیرامون آنها از طریق تحلیل های مکانی-زمانی مورد سنجش قرار گرفت و مشخص شد که آیا تغییراتی در الگوی توسعه کالبدی- فضایی این محدوده ها صورت گرفته است.سپس از طریق تحلیل محتوای طرح ها و برنامه های توسعه آتی کلانشهر تهران، رویکرد برنامه ریزی و مدیریت شهری نسبت به مدیریت تغییرات یا ایجاد تغییرات هدفمند در محدوده های بلافصل ایستگاه های مترو ارزیابی شده است. پتانسیل تغییرات با توجه به ویژگی های محدوده ایستگاه ها متغیر است به طوری که ایستگاه قلهک تا حدی توانسته بر الگوی تراکمی و کاربری حوزه نفوذش تاثیر بگذارد اما ایستگاه علم و صنعت تقریبا تاثیربسیار کمی داشته و تنها محلی برای جابه جایی مسافران محسوب می شود. نتایج حاصل شده از سنجش شاخص توسعه حمل و نقل محور براساس تحلیل خودهمبستگی فضایی نشان می-دهد که ضریب موران طی سال های 1385 تا 1393 در محدوده قلهک از 21/0 به 29/0 و در محدوده علم و صنعت از 08/0 به 11/0 تغییر یافته است. طرح های شهرسازی در قبال هدایت توسعه در این محدوده ها نگاه نسبتا مناسبی داشته-اند و در اهداف، راهبردها و سیاست ها اصول توسعه حمل و نقل محور را مدنظرقرار دادند اما در ساختار اصلی طرح ها و در پروژه های پیشنهادی کمتر این مهم را مورد توجه قرار دادند.